You have 0 items in your cart
Uczenie się metodą projektów nie jest nową techniką edukacyjną. Już na początku XVI wieku z metody tej korzystali studenci architektury i inżynierii we Włoszech[1]. Jednak dopiero w XXI wieku, metoda projektów stanęła w centrum globalnego przejścia edukacji od tradycyjnych form skoncentrowanych na przekazie nauczyciela do uczenia się skupionego na rozwoju własnym ucznia.
Czym jest projekt? Według Kilpatricka projekt to tyle, co „zamierzone działanie, wykonane z całego serca w środowisku społecznym”. Rozwijając nieco tę renesansową definicję projektu, twórca tej metody postulował, aby „uczniów nie tuczyć wiadomościami, niczym hodowlanych gęsi, lecz powinni oni samodzielnie zdobywać wiadomości i umiejętności w konkretnych sytuacjach społecznych, mających bezpośredni związek z codziennym życiem”[2]. Uczniów nie należy też zmuszać do jakichkolwiek niechcianych zadań, lecz tworzyć im warunki do działań, które sprzyjają rozwojowi samodzielności, wytrwałości, wyobraźni, umiejętności współpracy, utrwalaniu i rozwijaniu demokracji. Dokładną współczesną definicję metody projektów dla potrzeb gimnazjum podał w poradniku dla szkolnych opiekunów projektów Jacek Strzemieczny, który podkreśla, jak ważne w projekcie jest rozwiązywanie konkretnego problemu. „Grupowa praca nad projektem i wymóg publicznej prezentacji jego efektów dają uczniom szansę rozwinięcia umiejętności pracy zadaniowej, w tym planowania, współpracy, a także komunikacji, prezentacji i samooceny. Tym, co wyróżnia tak zdefiniowane działanie na tle projektów, które często prowadzone są w polskich szkołach, jest jego cel. Nie jest nim samo działanie uczniowskie, lecz „rozwiązanie konkretnego problemu”. Najlepiej, jeśli postawione przed uczniami zadanie będzie budzić ich zainteresowanie, a zgłębienie go stanie się wyzwaniem. Rozwiązując problem uczniowie samodzielnie zdobędą nową wiedzę i umiejętności; będą szukać informacji, analizować je i opracowywać, podejmować adekwatne działania, a na koniec – publicznie przedstawiać efekty swojej pracy”[3]. Podobnie ukazuje metodę projektów słownik pedagogiczny: „(…) Metoda projektów polega na przedsiębraniu przez grupy uczniowskie opracowania, zaplanowania i zaprojektowania, a następnie realizacji wykonania projektu. (…) Jej zalety polegają na organizowaniu samodzielnej pracy uczniów w obmyślaniu projektu i jego realizacji, przygotowaniu przez to i rozwinięciu umiejętności samodzielnej pracy, a jednocześnie zespołowości. (…) Jest to jednak nie tyle metoda, ile strategia, przedstawiająca ogromne walory nie tylko w zakresie rozwoju umiejętności umysłowych i praktycznych uczniów, ale także ich socjalizacji. Wywołuje wzmożoną aktywność uczniów, a szkoła staje się dla nich w pełni atrakcyjna jako miejsce wyzwalania sił twórczych”[4]. Spośród literatury dotyczącej metody projektów duży wpływ na kierunek realizowania projektów edukacyjnych przez uczniów biorących udział w badaniach miało podejście Johna A. Stevensona[5], według którego „Celem podstawowym podejmowanych działań w metodzie projektów jest zmiana postawy, a nie gromadzenie wiedzy”.
Ważne jest, że zauważono ten problem i wprowadzono do gimnazjów obowiązek uczenia się metodą projektów. „Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r. na gimnazja nałożono obowiązek zorganizowania pracy metodą zespołowego projektu edukacyjnego, z którego zwolnienie będzie możliwe tylko w uzasadnionych sytuacjach zdrowotnych lub losowych. Zgodnie z przywołanym rozporządzeniem projekt edukacyjny jest zespołowym, planowym działaniem uczniów, mającym na celu rozwiązanie konkretnego problemu. Tak więc, aby spełnić warunki nałożone przez rozporządzenie, projekt gimnazjalny musi zostać zrealizowany przez zespół uczniów, musi być przeprowadzony na podstawie przygotowanego wcześniej planu i mieć na celu rozwiązanie określonego problemu”[6].
„Zakres tematyczny projektu edukacyjnego może dotyczyć wybranych treści nauczania określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów lub wykraczać poza te treści. Upowszechnienie projektów edukacyjnych w gimnazjach jest odpowiedzią edukacji na pilną potrzebę rozwoju kapitału społecznego w Polsce. W rządowej strategii Polska 2030 zostało to uznane za jedno z 10 kluczowych wyzwań w perspektywie najbliższych 20 lat”[7].
Kapitał społeczny rozumiany jest jako potencjał społecznego zaufania, współpracy, samoorganizacji i wzajemnej pomocy obywateli. Na tle innych krajów Polska ma jeden z najniższych wskaźników uogólnionego zaufania do innych ludzi. Takie zaufanie wyraża ok. 10%, podczas gdy w krajach skandynawskich wskaźnik ten osiąga ok. 70%[8]. Polacy nie mają też zaufania do instytucji publicznych, przy czym najbardziej nieufni są ludzie młodzi[9]. „Dalszy rozwój Polski nie będzie możliwy bez wzrostu zaufania między ludźmi, autentycznej aktywności obywatelskiej, rozwoju umiejętności współpracy i komunikowania, wzmocnienia poczucia tożsamości, wspierania potencjału kulturowego i kreatywności”[10]. Metoda projektów ma pomagać w osiąganiu celów kształcenia i wychowania oraz w kształceniu umiejętności, jakie powinien posiadać uczeń kończący gimnazjum, a których osiągnięcie nie zawsze można sprawdzić w trakcie egzaminu gimnazjalnego. Najważniejsze z nich to: komunikowanie się w języku ojczystym, wyszukiwanie, selekcjonowanie i krytyczna analiza informacji, wykorzystywanie zdobytych wiadomości w wykonywaniu zadań i rozwiązywaniu problemów, praca zespołowa. Warto też zauważyć, że praca uczniów w zespole realizującym projekt dobrze oddaje sposób działania w miejscu pracy – w większości instytucji i przedsiębiorstw duża część zadań wykonywana jest zespołowo i wymaga od pracowników umiejętności pracy projektowej. Projekty edukacyjne mogą służyć rozwijaniu różnych kompetencji. Ważnym i oczywistym postulatem jest uwzględnienie w projektach zainteresowań uczniów. Znacznie zwiększy to ich motywację do zaangażowania się w projekt i będzie służyć jego jakości. Kluczowe dla powodzenia projektu jest, by uczniowie, wypracowując cele, odkryli sens własnych działań i wiedzieli, co chcą osiągnąć i jak to zrobić. Mogą zatem formułować je w różnorodny sposób, najważniejsze, by sami postanowili do czego dążą.
2. Zalety, wady i problemy metody projektów
W deklaracjach i projektach unijnych dotyczących edukacji wzywa się do uczenia przez całe życie, nie tylko podczas pobytu w szkołach czy na uczelniach. „Do rangi najważniejszych zadań współczesnej edukacji urasta przygotowanie dzieci, młodzieży i dorosłych do ustawicznego kształcenia się, samoedukacji i doskonalenia się”[11]. Pisząc o raporcie Komisji Delorse’a, J. Półturzycki zwrócił uwagę na rangę uczenia się dla życia. Uważa, że „Dzisiaj każdy człowiek musi być gotowy do uczenia się przez całe życie w celu poszerzania wiedzy, zdobywania nowych kwalifikacji i umiejętności, nadążania za zmieniającym się światem. Nadrzędnym celem edukacji jest odkrywanie, rozwijanie i eksponowanie kreatywnego potencjału jednostki. Wymaga to odejścia od przekazywania gotowej i utylitarnej wiedzy, a skoncentrowanie się na wszechstronnym rozwoju osobowości i uczenia się dla życia. Aby to zadanie spełnić, edukacja musi oprzeć się na czterech filarach: uczenia zdobywania wiedzy, uczenia do działania, uczenia harmonijnego współżycia, uczenia do życia”[12].
Dlaczego projekt edukacyjny? W badaniach PISA często podkreśla się, aby uczniów zaciekawić nauką i nauczyć ich sztuki zadawania pytań. „Zaciekawienie i nauczenie zadawania pytań jest najprostszą drogą rozwoju (…) takie sposoby postępowania i rozumowania budują trwały fundament wiedzy”[13]. Podstawowym problemem, z którym spotkał się wykonujący badania tej metody, jest ograniczone zainteresowanie uczniów tą metodą i samodzielnym uczeniem się w ogóle.
Wykorzystując własne doświadczenia mogę stwierdzić, iż odsetek uczniów zagrożonych wykluczeniem społecznym jest znacznie większy, sięga nawet 30%, a nie jak wskazuje PISA tylko 12%. Poza tym nie można uczyć się efektywnie tylko metodą projektów. Wskazana jest ona jedynie jako wsparcie innych metod dochodzenia do wiedzy i umiejętności. Uczenie metodą projektu ze strategią PBL (ang. Problem Based Learning) otwiera pytanie poznawcze skierowane do uczniów, wymaga od nich zgłębienia kluczowych dla danej dziedziny pojęć i zagadnień, a na koniec zaobserwowania ich w otaczającym świecie. Sprawia to, że uczniowie „uczą się, jak się uczyć” oraz współpracują w zespołach, poszukując rozwiązania problemów, z którymi stykają się w świecie pozaszkolnym. Problemy te mają zaciekawić uczniów i zaangażować ich w działalność poznawczą. Kluczem do sukcesu w metodzie projektów jest przekonanie uczniów, żeby przejęli odpowiedzialność za wykonywanie zadań określonych w projekcie. Nauczyciel nie powinien być jedynym ekspertem w danej dziedzinie i jedynie osobą przekazującą wiedzę. Jego rola w znaczącym stopniu sprowadza się do stworzenia warunków do pracy uczniów, motywowania oraz towarzyszenia im w procesie kształcenia.
Zalety metody projektów:
Wady metody projektów:
Metoda projektów i umiejętności uczniów XXI wieku
Myślenie krytyczne. Uczenie się metodą projektów nie koncentruje się tylko na faktach. W tej metodzie ważne jest rozwiązywanie problemów i uczenie się poprzez działanie. Badania wykazały, że dobrze zaprojektowane uczenie się metodą projektów prowadzi do głębszego zrozumienia zagadnień i przyczynia się do tego, iż uczniowie myślą jak eksperci na polu studiowanej dziedziny[14].
Kreatywność. Podczas uczenia się metodą projektów uczniowie często rozwiązują rzeczywiste problemy, które nie mają tylko jednego właściwego rozwiązania. Uczniowie wykazują się kreatywnością i przedstawianiem nowych idei, wykorzystując wiedzę i umiejętności z wielu dziedzin, wykonując w ten sposób innowacyjne rozwiązania realnych potrzeb.
Praca w grupie. Typowy projekt edukacyjny wymaga pracy w grupie. Dobrze zorganizowana praca pomaga uczniom stać się efektywnymi współpracownikami i liderami rozwijającymi w sobie umiejętności słuchania, zadawania pytań oraz dążeniem do kompromisu przy osiągnięciu wspólnego celu. Dodatkowo uczniowie dzielący się własnymi ideami rozwijają w sobie głębsze rozumienie wiedzy i stają się członkami „wspólnoty praktyków”[15].
Rozumienie międzykulturowe. W niektórych projektach biorą udział uczniowie z różnych krajów, np. podczas wymiany międzynarodowej Comeniusa z uczniami z Turcji, Niemiec, Rumunii i Holandii. W tej wymianie uczniowie zrozumieli różnice kulturowe między sobą, budując wzajemny szacunek dla innych.
Komunikacja. Podczas uczenia się metodą projektów uczniowie wykonują wspólne produkty, które wymagają podczas tworzenia wzajemnego uczenia się od siebie oraz wymiany myśli i idei. Często prezentacje produktów odbywają się na forum społeczności szkolnej czy lokalnej. Podczas tego procesu uczniowie uczą się ważnych umiejętności jak przygotować prezentację, aby zaciekawić odbiorców i jak wytworzyć produkt o najlepszej jakości.
Technologia. Podczas wykonywania projektów wymagających użycia TIK (Technologii informacyjno-komunikacyjnej) uczniowie uczą się jak z nich korzystać. Przykładem może być wykorzystanie podczas projektów narzędzi google dysk, które uczniowie zaproponowali prowadzącemu badania i nauczyli jak z nich korzystać. Technologia również wspomaga dogłębne uczenie się uczniów, pomagając im w dostępie do realnych danych, do uczenia się na odległość, do prezentacji i analizy danych oraz do wytworzenia multimedialnych prezentacji ich pracy[16].
Ukierunkowanie na własny rozwój. Uczenie się metodą projektów daje uczniom większą kontrolę nad własnym uczeniem się. W dobrze ukierunkowanym projekcie nauczyciele są tylko przewodnikami dla ukierunkowanych na własny rozwój uczniów. Uczniowie formułują własne problemy i cele, planują kolejne kroki działań, szukają potrzebnych źródeł informacji i projektują ich własny produkt. Badania wykazują, iż uczniowie uczą się lepiej, gdy są odpowiedzialni za swoją pracę podczas uczenia się[17].
[1] M.S. Szymański, O metodzie projektów, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2000, s. 276.
[2] Tamże.
[3] J. Strzemieczny, Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne. Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów, Warszawa 2010.
[4] T.W. Nowacki, K. Korabinowska-Nowacka, B. Baraniak, Nowy słownik pedagogiki pracy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa 1999, s. 130.
[5] J.A. Stevenson, Metoda projektów w nauczaniu, Lwów 1930.
[6] J. Strzemieczny, Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne…, wyd. cyt.
[7] Polska 2030: wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów 2009.
[8] J. Czapiński, T. Panek, Diagnoza społeczna 2006, Warszawa 2006.
[9] Badania Centrum Badania Opinii Społecznej 2007.
[10] Strategia rozwoju kapitału społecznego, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 30 czerwca 2010 roku.
[11] J.P. Sawiński, Dlaczego kompetencje, „Nowa Szkoła” 1998, nr 2.
[12] J. Półturzycki, Wskazania dla dydaktyki w raporcie Komisji Delorse’a: Learning: the treasure within – Uczenie się – nasz ukryty skarb, [w:] Tendencje w dydaktyce współczesnej, K. Denek, F. Bereźnicki (red.), Wyd. A. Marszałek, Toruń 1998.
[13] PISA 2006, Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów OECD PISA, Wyniki badania 2006 w Polsce, Ministerstwo Edukacji Narodowej.
[14] J. Boaler, Experiencing school mathematics, Mahwah, Erlbaum, New York 2002.
[15] J.S. Krajcik, P.C. Blumenfeld, Project – based learning, [w:] Cambridge handbook of learning sciences, K. Sawyer (ed.), Cambridge, England: Cambridge University Press, 2006, s. 317–334; J. Lave, E. Wenger, Situated learning: Legitimate peripherial participation, England Cambridge University Press, Cambridge 1991.
[16] D. Edelson, B. Reiser, Making authentic practices acces sible to learners, [w:] Cambridge handbook of learning sciences …, wyd. cyt., s. 335–354.
[17] T. Carr, A.K. Jitendra, Using hypermedia and multimedia to promote project – based learning of at-risk high school students, Intervention in School & Clinic, 36(1)2000, s. 44–45.
<iframe src="https://docs.google.com/presentation/d/1F71i65ka2kNGTakyLiQrkrNyTWZBI33yKPn7Hg19Pa4/embed?start=true&loop=true&delayms=15000" frameborder="0" width="1280" height="749" allowfullscreen="true" mozallowfullscreen="true" webkitallowfullscreen="true"></iframe>