Szkoła dla innowatora

„Współczesna gospodarka coraz bardziej potrzebuje zaawansowanych technologii i innowacji. Dlatego rozwój gospodarki w następnych latach w dużym stopniu zależeć będzie od podaży kreatywnych, wysoko wykwalifikowanych kadr. W tym kontekście kluczowe dla rozwoju gospodarczego jest wspieranie rozwoju umiejętności osób szczególnie uzdolnionych. Dostrzeganie i otaczanie odpowiednią opieką takich osób powinno być jednym z priorytetów edukacji formalnej i poza formalnej”[1].

[1] ZINTEGROWANA STRATEGIA UMIEJĘTNOŚCI 2030 (cześć szczegółowa), Załącznik do uchwały nr 195/2020 Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2020 r., s. 10.

Szkoła dla innowatora[1]

Ciekawą propozycję edukacji proinnowacyjnej przedstawił prof. Fazlagić w raporcie „Szkoła dla innowatora”. Dzięki zespołowi którem kierował, powołano projekt „Szkoła dla innowatora” realizowany przez CEO i współfinansowany przez MEN i Unię Europejską.

W tym projekcie ważne jest, by w pracy dydaktycznej nauczyciele nie tylko skupiali się na nauczanych treściach, ale  szczególną uwagę przywiązywali do kształtowania wśród uczniów kompetencji proinnowacyjnych, takich jak:

współpraca, liderstwo, samodzielność myślenia, rozwiązywanie problemów czy zarządzanie sobą.

Te wszystkie kompetencje proinnowacyjne rozwijane są poprzez cztery  praktyki dydaktyczne:

– informację zwrotną,

– pracę w grupach,

– zadawanie pytań,

– pracę z błędem.

Współczesny świat wymaga od młodego człowieka coraz to nowych umiejętności, sprawności oraz postaw. Te wymagania dotyczą też bezpośrednio szkoły. Jej zadaniem jest bowiem przygotowanie uczniów do wejścia w dorosłe życie w zmieniającym się, coraz bardziej nieprzewidywalnym świecie.

Praca nad rozwojem uczniowskich kompetencji, to przede wszystkim proponowanie uczniom takich form pracy, które sprzyjają ich aktywności, ciekawości poznawczej, samodzielności
i zaangażowaniu w proces uczenia się. Pierwszą podstawową zasadą jest takie podejście do procesu uczenia się – nauczania, w ramach którego aktywność uczniów podczas lekcji przewyższa aktywność nauczyciela. Rolą nauczyciela powinno być wyposażenie ucznia w kulturowe narzędzia myślenia i uczenia się służące nie tylko gromadzeniu informacji oraz budowaniu wiedzy o charakterze deklaratywnym i proceduralnym. Najważniejsze jest poznanie sposobów przetwarzania informacji. Nauczyciel nie powinien przekazywać uczniom gotowej wiedzy, lecz wspierać ich wysiłek intelektualny i aktywność związaną z samodzielnym stawianiem pytań i poszukiwaniem na nie odpowiedzi. To uczeń jest zmotywowanym, aktywnym poszukiwaczem i partnerem nauczyciela przyjmującym odpowiedzialność za własne uczenie się.

Trendem w nauczaniu jest obecnie stosowanie metody badawczej polegającej na stawianiu problemów i prowokowaniu do myślenia.

Najtrudniej w systemie edukacji jest stworzyć takie warunki uczenia się, które utrzymują w uczniach zapał i chęć odkrywania. Wielu ekspertów jako przyczynę niewystarczającego nacisku na kształtowanie kompetencji proinnowacyjnych w szkołach wskazują brak instrukcji i wskazówek dla nauczycieli we wszystkich krajach europejskich w kwestii sposobu nauczania kreatywności (OECD 2018). Emanacją tej sytuacji jest zjawisko „nauczania i uczenia się pod test”.

[1] https://szkoladlainnowatora.ceo.org.pl/kompetencje-proinnowacyjne-copy/

Edukacja

 

Potrzebujemy redefinicji tego, co współcześnie jest sednem i wartością edukacji. Wizja jednej, uniwersalnej i dobrej dla wszystkich szkoły jest niebezpiecznym marzeniem.

Powinniśmy raczej docenić współistnienie różnych form edukacji, włączając w to szkoły demokratyczne, edukację domową, edukację online i pozasystemową.

I w tym otoczeniu tworzyć warunki sprzyjające autonomii szkół budowanych na drodze porozumienia członków ich społeczności.

Dzisiaj główną bramą informacji wpadających do naszego umysłu jest ekran smartfonu czy komputera. Nie świat  zewnętrzny, czy podręczniki. Edukacja nie jest już kontrolowana w systemie szkolnym, ale dzieje się poniekąd niezależnie i staje się i jest indywidualnym procesem. Wielką sztuką jest wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu.

W polskiej edukacji od lat panuje paradygmat przekazu, a nie uczenia się i nauczania problemowego i poszukującego. Według profesora S. Dylaka przestrzeń cyfrowa może ten paradygmat przekazu zmienić i stąd moje zainteresowanie wykorzystania sztucznej inteligencji w nauczaniu i uczeniu się. Dodajmy jeszcze, iż przestrzeń cyfrowa jest tylko narzędziem, takim jak np. prasa drukarska i książka. Sam fakt jej istnienia nic nie zmieni. Dopiero opanowanie umiejętności jej używania (tak jak opanowanie umiejętności czytania) czyni to narzędzie pożytecznym i daje mu potencjał.

Nasz system edukacji nie jest przygotowany do uczenia postawy lidera, inaczej jak w krajach azjatyckich. Głównym celem nauczania w Szwajcarii czy Hong-Kongu np. informatyki w szkole podstawowej nie jest programowanie samo w sobie, ale wytworzenie nawyku ciekawości, odwagi, pracy grupowej. Na jednej lekcji uczeń będzie liderem, na drugiej ta sama osoba będzie architektem a na następnej członkiem zespołu. Tym sposobem dzieci uczą się jak pracować w grupie[1].

Jak wskazują badania, rozwój kreatywności i myślenia krytycznego u uczniów powinien być centralnym zagadnieniem w systemach edukacji (OECD 2016), a kreatywność i innowacje stanowić podstawę polityki edukacyjnej Unii Europejskiej (Ferrari i in. 2009; European Union 2010; Coate, Boulos 2012; Griffiths 2014).

Model edukacji, w którym wprowadzono standaryzowane testy sprawdzające pewne kompetencje uczniów jest jedną z głównych przeszkód rozwoju kompetencji proinnowacyjnych nie tylko w Polsce, ale też w innych krajach promujących ten rodzaj oceniania. Testy powodują zawężenie obszaru rozwoju umysłowego młodzieży oraz w bardzo nikłym stopniu biorą pod uwagę kompetencje proinnowacyjne uczniów. Egzamin testowy zdawany przez ucznia to bardzo nienaturalna sytuacja, które nie odzwierciedla realnego zachowania i zdolności do radzenia sobie przez ucznia z problemami. Ponadto system testów stygmatyzuje uczniów o wysokiej kreatywności, lecz o przeciętnej inteligencji, często dostarczając im negatywnej informacji zwrotnej.

Według badań (Berger, 2014), dzieci, które nie chodzą do szkoły, za­dają setki pytań dziennie, a potem, po wejściu do edukacji szkolnej, licz­ba ta gwałtownie spada. Odsetek dzieci zadających pytania spada gwał­townie w wieku 4 lat[2].

Problemem edukacji przyrodniczej jest jej charakter «informujący», a nie «sprawczy». Nie tylko niewielka populacja uczniów lubi przedmioty przyrodnicze (około 10 %), a większość uważa je za przedmioty nieciekawe i trudne do zrozumienia i zapamiętania[3]. Poprzez efekty realizacyjne, jesteśmy w stanie to zmienić. To właśnie przede wszystkim kreatywność nauczycieli i aktywność uczniów wykonujących eksperymenty może uczynić ich sprawcami własnej edukacji.

Edukacja «sprawcza» – kształtuje w nowy sposób samo uczenie się, nie jest już tylko «informacją», którą z upływem czasu zapominamy ale objawia się w efektach realizacyjnych (produktach uczenia się).

 

Kreatywność i twórczość

 

“Twórczość jest dialogiem – również z samym sobą.
Łączy się z ciągłym poszukiwaniem, które winno być ważniejsze od punktu dojścia do celu”
Krzysztof Penderecki, Europejskie Centrum Muzyki, Lusławice

 

Większość twórców ma silną motywację, charakteryzuje ich ciekawość, wytrwałość i upór. Głównym motywem ich pracy jest chęć poznawcza, zadowolenie związane z rozwiązywaniem problemów – radość uczenia się i radość tworzenia.

„Wysoko produktywne przedsiębiorstwa potrzebują̨ kreatywnych i przedsiębiorczych pracowników, posiadających zdolność współpracy i łączenia wiedzy z różnych dziedzin”[1].

Ken Robinson i Lou Aronika (2009) uważają, że kreatywność polega nie tylko na twórczym rozwiązywaniu problemów, lecz także na ich dostrzeganiu i wynajdywaniu. Twierdzą, po pierwsze, że bycie kreatywnym wiąże się z działaniem, czyli z robieniem czegoś konkretnego a dodatkowo nowego. Ludzie nie są abstrakcyjnie kreatywni, stają się kreatywni dopiero podczas robienia czegoś praktycznego, np. w procesie rozwiązywania jakiegoś problemu, w projektowaniu, aktywnym uczestnictwie w kulturze, biznesie itp. Nie można być kreatywnym, jeżeli się czegoś nie robi, czyli w tym aspekcie kreatywność, a więc twórcze myślenie, zasadniczo różni się od wyobraźni, marzeń czy wizualizacji (de Bono 2008). W odróżnieniu od tych ostatnich kreatywność polega nie tylko na wyobrażaniu sobie i tworzeniu nowych możliwości, lecz także na rozważaniu sposobów ich realizacji. W tym sensie kreatywność jest „stosowaną wyobraźnią” (Bieniok 2014, s. 48).”

 

                             

Podsumowania

 

Działaniem sprzyjającym tworzeniu sytuacji wspierających rozwój kompetencji proinnowacyjnych może być wykorzystanie w codziennej pracy z uczniami czterech wartościowych praktyk dydaktycznych: informacji zwrotnej, pracy w grupach, zadawania pytań, pracy z błędem.

 

dr Rafał Jakubowski

Doradca metodyczny z fizyki w Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Kaliszu. Nauczyciel fizyki z 20 letnim doświadczeniem, członek Amerykańskiego Stowarzyszenia Nauczycieli fizyki. Uczestniczył w szkoleniach dla nauczycieli w USA, Wielkiej Brytanii, Holandii, Niemczech, Rumunii i Rosji. Prowadzi szkolenia na terenie całej Polski, jest autorem eksperymentu pedagogicznego z fizyki, chemii, biologii i matematyki „Radość uczenia się rzeczy nowych – czyli jak rozwijać rozumowanie naukowe uczniów?”. Aktualnie jest również koordynatorem dwóch projektów ERASMUS PLUS: Science is cool! ze szkołami z Rumunii, Włoch i Turcji oraz koordynatorem projektu dla Gminy Ostrów Wielkopolski „Innowacja metodyki nauczania języków obcych i fizyki w Gminie Ostrów Wielkopolski” z Uniwersytetem w Dublinie, Szkołą Języka Niemieckiego w Berlinie oraz Szkołą Podstawową w Finlandii. Uczestniczy jako doradca i nauczyciel wspierający w projekcie Erasmus ze szkołami w Portugalii i Włoszech „KLIL-nauczanie przedmiotów przyrodniczych w języku angielskim”. Prowadzi swój portal dla dzieci, młodzieży i rodziców https://rozwijanierozumowania.pl

[1] ZINTEGROWANA STRATEGIA UMIEJĘTNOŚCI 2030 (cześć szczegółowa), Załącznik do uchwały nr 195/2020 Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2020 r, s. 16.

[1] Por. wypowiedź Tomasza Wyszyńskiego, Czy sztuczna inteligencja stanie się polską specjalnością?, Forbes 31.01.2022

[2] J. Fazlagić “Szkoła dla innowatora”

[3] M. Wąsowska, Akademia uczniowska. Badanie opinii absolwentów projektu, Warszawa 2013.